Stel je eens voor, het is zaterdagochtend, je gaat naar de bakker. Lekker weer, zonnetje. Je stapt de bakkerij binnen en het is er druk. Op het moment dat jij denkt dat je aan de beurt bent, stapt er iemand anders naar voren en doet zijn bestelling…. Wat doe je dan? Hoe je reageert verschilt per persoon. De een zegt er wat van, de ander niet. Een ander wordt bijvoorbeeld boos. Hoe komt dat? En wat is de invloed van een licht verstandelijke beperking (LVB) op hoe iemand reageert? 

Er is een theoretisch model dat het verschil verklaart in hoe mensen reageren op situaties; de sociale informatieverwerkingstheorie van Ken Dodge. Deze theorie zegt dat voordat je tot gedrag overgaat, je een aantal mentale stappen doorloopt. Elke stap heeft invloed op de volgende, en het verloop van deze processen hangt af van eerdere ervaringen en emoties (de database). Als je de stappen adequaat doorloopt, leidt dit tot adequaat sociaal gedrag. Verstoringen in dit proces kan leiden tot problematisch gedrag.

Mentale stappen 

Terug naar de bakker, waar iemand voor zijn beurt gaat. In zo’n situatie doorlopen mensen de volgende de mentale stappen: 

• Encoderen/waarnemen: Je neemt waar dat er iemand naar voren stapt en je hoort diegene zijn bestelling doen. 
• Interpreteren (intentie, oorzaak van jezelf en de ander): Je bedenkt: “Doet hij dat nou expres of niet? Misschien heeft die persoon mij niet gezien?” 
• Doelen stellen: Je vraagt je af wat je doel is vandaag. “Wil ik mijn gelijk halen?”, “Wil ik een fijne relaxte dag hebben?” 
• Respons generatie en repertoire: Je denkt na over wat je kunt doen en hebt hierbij keuze uit drie opties:

-Assertief: “Hé, ik was aan de beurt!” 

-Agressief: “Hé, wegwezen jij,  je dringt voor!” 

-Teruggetrokken: Je durft niets te zeggen of het doet je niets en je laat het gebeuren. 

• Respons evaluatie: Je denkt na over welke reactie je het beste lijkt. 

-Assertief: Dit kan je een goed gevoel geven, “ik ben voor mezelf opgekomen” 

-Agressief: “Dan wordt de ander misschien ook boos..” 

-Teruggetrokken: “dan blijft het in ieder geval wel rustig” 

En je denkt na over waar je goed in bent: heb je de vaardigheden voor een assertieve reactie? 

• Uitvoering van je gedrag: Je kiest wat je doet en voert het uit.

Alle stappen worden beïnvloed door jouw database. Daarin zitten jouw kernovertuigingen en jouw geheugen (toen heb ik zus en zo gedaan met dat effect). En door emoties, hoe je je op dat moment voelt. 

Verschillen 

In een aantal studies is de sociale informatieverwerking van jongeren met LVB vergeleken met die van jongeren zonder LVB. Hier kwamen een aantal verschillen uit naar voren. Zo namen de jongeren met een LVB minder informatie waar en de informatie die ze waarnamen was relatief vaker negatieve informatie. Ook dachten ze eerder dat iets expres of gemeen bedoeld was en kozen ze vaker voor een agressieve en teruggetrokken reactie. Ze verwachtten zelfs meer effect van agressief en teruggetrokken gedrag. Dit komt vooral voor in probleemsituaties waarin het niet helemaal duidelijk is of iemand iets expres doet, en die per ongeluk gebeuren. 

Verklaring voor agressief gedrag 

Specifiek de jongeren en volwassenen met een LVB die agressief gedrag vertonen,  nemen Minder informatie waar, interpreteren de situatie vaker vijandig, willen wraak nemen, bedenken agressieve oplossingen, en evalueren die als positief 

Verklaring mishandeling en verwaarlozing 

Sociale informatieverwerking is ook belangrijk in de opvoeding van een kind. Wanneer er sprake is van mishandeling en verwaarlozing door ouders met een LVB, zijn er verschillende studies die hier een verklaring voor bieden: 

1. Minder emotieherkenning, minder sensitiviteit voor wat kind nodig heeft 

1. Vijandige interpretatie van gedrag van kind, beperkte kennis over de ontwikkeling van het kind en onrealistische verwachtingen van adequaat kindgedrag. 

1. Macht tonen in de opvoeding. 

1. Minder responsiviteit in het aanbieden wat het kind nodig heeft, minder positieve reacties op kind. 

Daarnaast hebben ouders met een LVB vaker voorbeelden van negatieve opvoeding in hun eigen jeugd. Bovendien ervaren ze vaker stress en denken ze dat ze minder invloed hebben op de ontwikkeling van hun kind.  

Meer begrip 

Begeleid je iemand met een en LVB? Hou dan rekening met de bovenstaande kennis, zodat je hierop in kunt spelen. Er is meer begrip voor de ander als je weet hoe het komt dat iemand met een LVB bijvoorbeeld boos reageert. Met meer begrip is er kans op een betere samenwerking. Help de ander bij het oefenen met assertieve reacties in sociale situaties. Leg met voorbeelden uit welk positief effect een assertieve reactie kan hebben. En help de ander met het interpreteren van de sociale situatie. Zo vergroot je de database met positieve ervaringen!